Yōkai 妖怪 – świat japońskich potworów

Ważnym elementem każdej nacji są legendy i podania ludowe. Odzwierciedlają one nie tylko dawną historię i kulturę, ale także zmiany, jakie zachodziły w danym społeczeństwie na przestrzeni wieków. Warto przyjrzeć się japońskiemu fenomenowi, jakim są niezliczone opowieści i sylwetki duchów, demonów, stworów, potworów i zjawisk nadprzyrodzonych, nazywanych zbiorowo yōkai 妖怪. W przeciwieństwie do znanych nam historii o Babie Jadze czy duchach, japońskie yōkai są bardzo liczne, a każdy z nich ma swoją nazwę, historię i motyw działania, o którym to wiedza może uchronić nas przed bliskim spotkaniem lub poczucia gniewu takiej kreatury. Co jednak najważniejsze, te potwory i duchy zamieszkują wyłącznie Japonię i odegrały ważną rolę w kształtowaniu się świadomości narodowej. Zapraszamy do zapoznania się z krótką historią powstawania „duchowych antologii”, a następnie poznania ośmiu typów stworów i duchów, które tam występują.

Historia

Pierwsze pisemne antologie yōkai pojawiły się w okresie Edo 江戸(1603-1868), jednak same wzmianki o nadprzyrodzonych zjawiskach można znaleźć dużo wcześniej w literaturze epoki Heian (794-1185), na przykład o zmarłych ludziach, którzy po śmierci przekształcili się w zawistne duchy, siejące zamęt dopóki nie zostaną poświęcone. Z kolei w powieści Genji monogatari (XI wiek) dama dworu Rokujo jeszcze za życia zyskuje nadludzkie moce i potrafi być w dwóch miejscach jednocześnie, nawiedzając swoich wrogów. Takie niewytłumaczalne, przerażające zjawiska nazywano mono no ke 物の怪.

W okresie Kamakura 鎌倉 (1185-1333) największą popularnością cieszyły się historie o tsukumogami, czyli ożywionych przedmiotach codziennego użytku. Uważano, że po stu latach istnienia przedmiot zyskuje ducha, który może oszukiwać ludzi. Słynny ilustrowany zwój Hyakkiyagyo („Nocna procesja stu demonów”) pochodzący z tego okresu przedstawia paradę przeróżnych przedmiotów, które dostały rąk i nóg i paradują przez cały zwój. To dzieło i wiele innych, podobnych do niego ilustracji w lekko komiczny sposób przedstawia to, co straszne.

W okresie Edo 江戸 zaczęto systematyzować i organizować wiedzę o świecie, dzięki czemu powstało mnóstwo różnego rodzaju encyklopedii, almanachów, przewodników i map. Wśród wpisów w encyklopedii Kinmozui, wraz ze zwierzętami pojawiały się istoty fantastyczne, takie na przykład jak tanuki, a pomiędzy imionami dworskich dostojników – olbrzymy i demony.

Wraz z popularyzacją czytelnictwa powstawały coraz to bardziej specjalistyczne zbiory. Popularną rozrywką było też wspólne opowiadanie i wysłuchiwanie strasznych historii kaidan. Na tym gruncie powstała pierwsza ilustrowana „encyklopedia potworów” autorstwa Toriyamy Sekiena – Gazu hyakkiyagyo. Znalazło się w niej ponad dwieście niezwykłych istot i duchów, każda nazwana, opisana i zilustrowana.

Rodzaje yokai

Obake – ogólna nazwa każdego stworzenia, które może przybrać ludzką postać. Zwykle jest to zwierzę, ale równie dobrze może to być roślina lub jeden z bogów. Obake najczęściej przybiera postać pięknej kobiety.
Tengu – potwory o ptasim wyglądzie, które również mogą zmienić się w człowieka. W przeszłości były to złośliwe stworzenia, obecnie uważane są za bardziej złożone charaktery, czasem okazujące swoją dobrą stronę. Tengu chronią japońskie święte lasy i morza, przez co są czasem czczone w świątyniach i uczestniczą w rytuałach.
Kappa – rzeczne potwory, dla których pierwowzorem mogły być japońskie salamandry olbrzymie. Według mitów topią ludzi, ale są także słowne i lubią obejrzeć dobrą walkę sumo. Mit kappa trzymał dzieci z daleka od rzek i i ułatwiały rodzicom zapobiec nieszczęściu.
Tsukumogami – opisane wyżej przedmiotu, które w dniu swoich setnych urodzin zostały ożywione. Mogą również przybierać ludzką formę.
Yamauba – potwór w postaci przerażającej kobiety żyjącej samotnie w górach. Często posiada niesamowite cechy, na przykład usta na czubku głowy.
Kintarō – dosłownie „złoty chłopiec” to dziecko o nadnaturalnej sile, wychowany w dziczy i potrafiący rozmawiać ze zwierzętami.
Rokurokubi – w dzień nie różnią się niczym od zwykłych ludzi, ale w nocy ich szyja staje się bardzo długa lub ich głowa oddziela się od ciała i lata swobodnie.
Yūrei – ogólna nazwa japońskiego ducha. Jest to dusza, która po śmierci ciała nie zaznała spokoju z powodu zawiści, zazdrości, smutku lub miłości. W przeszłości traktowano yūrei bardzo poważnie, ponieważ mogły one powodować katastrofy i nieurodzaje.

źródło zdjęcia: hyakumonogatari.com