Ważnym elementem każdej nacji są legendy i podania ludowe. Odzwierciedlają one nie tylko dawną historię i kulturę, ale także zmiany, jakie zachodziły w danym społeczeństwie na przestrzeni wieków. Warto przyjrzeć się japońskiemu fenomenowi, jakim są niezliczone opowieści i sylwetki duchów, demonów, stworów, potworów i zjawisk nadprzyrodzonych, nazywanych zbiorowo yōkai 妖怪. W przeciwieństwie do znanych nam historii o Babie Jadze czy duchach, japońskie yōkai są bardzo liczne, a każdy z nich ma swoją nazwę, historię i motyw działania, o którym to wiedza może uchronić nas przed bliskim spotkaniem lub poczucia gniewu takiej kreatury. Co jednak najważniejsze, te potwory i duchy zamieszkują wyłącznie Japonię i odegrały ważną rolę w kształtowaniu się świadomości narodowej. Zapraszamy do zapoznania się z krótką historią powstawania „duchowych antologii”, a następnie poznania ośmiu typów stworów i duchów, które tam występują.
Historia
Pierwsze pisemne antologie yōkai pojawiły się w okresie Edo 江戸(1603-1868), jednak same wzmianki o nadprzyrodzonych zjawiskach można znaleźć dużo wcześniej w literaturze epoki Heian (794-1185), na przykład o zmarłych ludziach, którzy po śmierci przekształcili się w zawistne duchy, siejące zamęt dopóki nie zostaną poświęcone. Z kolei w powieści Genji monogatari (XI wiek) dama dworu Rokujo jeszcze za życia zyskuje nadludzkie moce i potrafi być w dwóch miejscach jednocześnie, nawiedzając swoich wrogów. Takie niewytłumaczalne, przerażające zjawiska nazywano mono no ke 物の怪.
W okresie Kamakura 鎌倉 (1185-1333) największą popularnością cieszyły się historie o tsukumogami, czyli ożywionych przedmiotach codziennego użytku. Uważano, że po stu latach istnienia przedmiot zyskuje ducha, który może oszukiwać ludzi. Słynny ilustrowany zwój Hyakkiyagyo („Nocna procesja stu demonów”) pochodzący z tego okresu przedstawia paradę przeróżnych przedmiotów, które dostały rąk i nóg i paradują przez cały zwój. To dzieło i wiele innych, podobnych do niego ilustracji w lekko komiczny sposób przedstawia to, co straszne.
W okresie Edo 江戸 zaczęto systematyzować i organizować wiedzę o świecie, dzięki czemu powstało mnóstwo różnego rodzaju encyklopedii, almanachów, przewodników i map. Wśród wpisów w encyklopedii Kinmozui, wraz ze zwierzętami pojawiały się istoty fantastyczne, takie na przykład jak tanuki, a pomiędzy imionami dworskich dostojników – olbrzymy i demony.
Wraz z popularyzacją czytelnictwa powstawały coraz to bardziej specjalistyczne zbiory. Popularną rozrywką było też wspólne opowiadanie i wysłuchiwanie strasznych historii kaidan. Na tym gruncie powstała pierwsza ilustrowana „encyklopedia potworów” autorstwa Toriyamy Sekiena – Gazu hyakkiyagyo. Znalazło się w niej ponad dwieście niezwykłych istot i duchów, każda nazwana, opisana i zilustrowana.
Rodzaje yokai
źródło zdjęcia: hyakumonogatari.com
