Każdy, kogo fascynuje japońska kultura, powinien koniecznie zainteresować się jedną z form tradycyjnego teatru japońskiego, jaką jest teatr lalkowy bunraku. Wyjątkowe, pieczołowicie wykonane lalki poruszają się po scenie jak żywe, a towarzysząca spektaklowi tradycyjna japońska muzyka zapewnia niezapomniane wrażenia.
Szczególne cechy bunraku
Ta wysoko rozwinięta forma funkcjonuje pod tą nazwą od końca ery Meiji (1969-1912), natomiast przedtem była znana jako ningyō jōruri — „lalkowa sztuka narracyjna”. Samo jōruri to określenie typu muzyki na shamisen (tradycyjny japoński instrument czterostrunowy), która akompaniuje spektaklowi. Wysoka wartość artystyczna spektaklu bunraku to nie tylko umiejętności operatorów pieczołowicie wykonanych lalek (każda lalka jest poruszana przez trzy osoby), ale także muzyka. Na całym świecie można oglądać teatr lalkowy, jednak są to zwykle przedstawienia prostych mitów i legend. Fabuła spektaklu bunraku potrzebuje natomiast całego dnia, żeby się rozwinąć. Kolejną charakterystyczną cechą tej formy jest fakt, że w przeciwieństwie do innych teatrów lalkowych, operatorzy lalek nie ukrywają się, a otwarcie występują i kierują lalkami na scenie.
Lalki-aktorzy i ich operatorzy
Jedna lalką poruszają trzy osoby: omo-zukai, lub lalkarz głowy, który operuje twarzą, głową i prawą ręką lalki; hidari-zukai (lalkarz lewej ręki), który porusza lewą ręką lalki, oraz ashi-zukai (lalkarz nóg), który operuje nogami. Jeśli wszyscy trzej lalkarze nie współgrają ze soba w idealnej harmonii, ruchy lalki będą nienaturalne i przez to nie „ożyje” ona na scenie.
Duża lalka ma około 1,5m wysokości, natomiast mała 1,30m. Lalkarz głowy często zakłada specjalne buty na 20-50cm podwyższeniu, aby łatwiej mu było operować lalką. Żeby operatorzy nie przeszkadzali w oglądaniu wystawianej sztuki, pojawił się koncept kuroko, czyli czarnych szat. Kolor ten symbolizował nicość, dlatego uważano, że lalkarze ubrani na czarno nie byli widzialni. Jednak im bardziej mistrzowski jest sposób poruszania lalki, tym bardziej publiczność chce dowiedzieć się, czyja to zasługa. To wtedy na scenę wkroczył de-zukai, czyli operator z odsłonięta twarzą, który pokazuje się widowni. Podczas większości występów to operator głowy ukazuje się w całej krasie, ubrany w kimono z rodowym emblematem (montsuki) oraz luźne spodnie hakama. Idealna współpraca trzech operatorów, muzyka shamisenu i narratora sprawia, że spektakl jest niezwykłym przeżyciem, a lalki poruszają się zupełnie jak żywe.
Budowa i stroje lalek
Głowy lalek są wykonane z drewna i są puste w środku. Umieszczone są na specjalnym kijku (dogushi), za pomocą którego operator porusza lalką. Ręce i nogi są oddzielnie przyłączone do „ciała lalki”, jakim jest deseczka funkcjonująca jako ramiona lalki. Bambusowe obręcze dają wrażenie okrągłych ramion. Co ciekawe, damskie lalki z reguły nie mają nóg – operator kładzie pięści w szwie stroju lalki i porusza nimi tak, że wygląda, jakby miała ona nogi i poruszała się. Głowa lalki może być damska albo męska, a także odpowiednia do wieku, rangi i osobowości postaci. Twarz lalki może być przemalowana, a także może mieć inną perukę , aby jak najlepiej dopasować się do odgrywanej postaci. To operator głowy dba o to, aby każda głowa była jak najlepiej dopasowana i osobiście maluje i przygotowuje je do występu. Dokładnie sprawdza też, czy mechanizmu poruszania oczami i ustami lalki działają prawidłowo i naprawia wszelkie usterki.
Nie tylko sama lalka, ale tez jej oczy, brwi i usta są ruchome. Operator porusza nimi lewą ręką za pomocą dźwigni umieszczonych w szyi lalki. Stroje lalek składają się z odzienia wewnętrznego (juban), wewnętrznego kimona kitsuke, zewnętrznej narzutki haori lub odzienia zewnętrznego (uchikake), kołnierza eri i pasa obi. Aby ciała lalek wyglądały jak najbardziej miękko, wypycha się ich ubrania watą. Stroje mają dziurę z tyłu, aby operator mógł kierować lalką.
źródła zdjęć: kishiwada-gojokai.jp, pref.gifu.ln.jp, osakaschedule.jp, wow-j.com
