Nazwa taiko (jap. 太鼓), choć oznacza „gruby bęben”, jest używana do określania nie tylko grubych bębnów, ale także wszystkich bębnów rozmaitych kształtów i rozmiarów. Dziś z taiko kojarzona jest relatywnie nowoczesna sztuka japońskich zespołów bębnowych (kumi-daiko).
W ciągu ostatnich 50 lat od czasu powstania kumi-daiko, liczba zespołów bębnowych wzrosła do ponad 8 tysięcy! Dziś grupy taiko korzystają nie tylko z muzycznych tradycji japońskich, ale i nurtów światowych. Muzyka wykonywana na taiko jest pierwszym gatunkiem oryginalnej muzyki japońskiej, która rozpowszechniła się w świecie.
Taiko podczas wojen, świąt i obrzędów religijnych
Podejrzewa się, że styl gry na taiko przyszedł do Japonii wraz z buddyzmem z Indii. Fala kulturalnych wpływów z Chin i Korei zatrzymała się w dużej części około roku 900 i od tego czasu dalszy rozwój taiko należy przypisywać jedynie japońskim rzemieślnikom. Rzekomo po raz pierwszy taiko zastosowano jako instrument wojenny do zastraszenia wroga. Dźwięk taiko, jako jedyny słyszalny instrument na otwartym polu, podczas batalii wojennych służył do wydawania komend i koordynacji działań wojennych. Oprócz użytku martyrologicznego było również używane w bardziej kulturalnych okolicznościach, na przykład w muzyce dworskiej – gagaku. Gagaku jest najstarszą i jedyną współcześnie graną dworską muzyką. Bębny, na których gra się gagaku są najbardziej eleganckimi, pięknie zdobionymi instrumentami spośród wszystkich instrumentów japońskich. Siła dudnienia taiko byłą również kojarzona z bogami, dlatego przywłaszczyły sobie ten symbol wszystkie religie Japonii.
Rycina ukiyo-e autorstwa Utagawy Kunisady przedstawiająca wojowników z bębnem taiko (XVIII w.)
Jak podaje Daihachi Oguchi z Osuwa-Daiko, około 4 tys. lat temu w okresie Jōmon, dźwięk taiko był sygnałem do różnych zajęć i sygnałem alarmowym w wioskach, np. gdy myśliwi wychodzili z wioski lub, gdy zbliżał się sztorm. Sygnały ogłaszane przy pomocy taiko, tak wrosły się w świadomość ludzi, że zaczęto poczytywać taiko jako miejsce, gdzie mieszka bóg. Z czasem, gdy takie wierzenia utrwalały się coraz bardziej, uderzać w bęben mogli tylko święci mężczyźni: kapłani lub mężczyźni, którzy otrzymali specjalne pozwolenie od kapłanów. Od czasu rozwoju religii shintoistycznej i buddyjskiej – zwyczaj ten pozostał. Dlatego też instrumentami, które znaleziono w miejscach kultu i świątyniach (shintoistycznych i buddyjskich) były właśnie bębny.
Niektóre sekty buddyjskie używają taiko jako reprezentanta głosu Buddy. Podczas tańców w trakcie trwania święta Obon obrządki buddyjskie odbywaja się z towarzyszeniem taiko. Z uderzaniem w taiko modlono się do bóstw shintoistycznych na wsiach, odbywały się też festiwale ludowe. Właśnie muzyka dawnych festiwali i świąt – stworzyła trwałe źródło rytmów, które do dziś są studnią bez dna, dla współczesnych bębnistów czerpiących inspiracje z tradycyjnych wzorców. W tym czasie grano na taiko tylko solo, ewentualnie podczas specjalnych okoliczności w parach. Zespoły bębnów powstały znacznie później.
Nowożytna historia taiko
Bębny taiko we współczesnej wersji, czyli zespołowej kumi-daiko są fenomenem, który narodził się w 26 roku Shōwa (1951 rok). Daihachi Oguchi stworzył styl i przyczynił się do obecnego boomu bębnów. Był jazzowym perkusistą i natknął się na stare utwory muzyczne skomponowane specjalnie na taiko. Zdecydował się zagrać tę muzykę dla świątyni Osuwa i skomponował aranżację jazzową. Nie mógł się nadziwić, że na taiko nigdy nie grano w zespołach. Zerwał z tradycją i stworzył zespół bębnowy, który składał się z bębnów różnej wielkości, a różnorodność muzycznych głosów szybko wyznaczyły odpowiednie role w jego aranżacjach. Dynamiczny i porywający styl kumi-daiko stał się niekwestionowanym hitem i powstało wiele grup w Hokuriku (region Japonii). W 1957 roku powstało Stowarzyszenie Entuzjastów Hokuriku Odaiko, a w następnym roku powstało Stowarzyszenie Hokuriku Taiko. Pojawienie się telewizji wzmogło popularność zespołowego stylu gry na bębnach.
Taiko stało się bardziej prestiżowe, gdy w 1970 roku, japoński rząd przeznaczył fundusze na zachowanie znaczących elementów kultury (w tym też muzykę taiko), które stopniowo zanikały po wojnie. Wiele lokalnych społeczności uzyskane środki przeznaczały na rozwój grup taiko. Niektóre z tych grup wykorzystywało lokalne rytmy festiwalowe, inne prosiły o napisanie muzyki przez dobrze znane grupy taiko.
Artysta z zespołu Ondekoza na scenie podczas występu
Wraz z sukcesem podróżujących po całym świecie zespołów taiko, takich jak Kodo i Ondekoza, podobne zespoły zaczęły powstawać również w innych krajach, takich jak Stany Zjednoczone i Kanada, a także w Europie, Australii i Ameryce Południowej. Obecnie taiko przeżywa boom popularności na całym świecie, a szczególnie w Ameryce Północnej, gdzie gra na nich ok. 150 zespołów. Zważywszy jednak na fakt, że większość z nich nie ma żadnego finansowego wsparcia, a bębniści instrumenty muszą wykonywać sami – z beczek po winie – liczba ta jest wręcz fenomenalna.
Źródła zdjęć: ukiyo-e.org, nagano.jp
